Wat is het effect van EMDR op de angstbeleving van volwassen oncologische patiënten met angstgevoelens?
Upload 11 augustus 2021.
In alle zes de artikelen zijn onderzoeken uitgevoerd aan de hand van verschillende designs: case studie, (randomized) controlled clinical trial en systematic review. Twee case studies (laag in de piramide van evidence) zijn buiten beschouwing gelaten. In alle studies werd een kleine groep volwassen patiënten met verschillende vormen van kanker onderzocht. Gekeken werd of de interventie EMDR therapie een effect had op verschillende elementen, waaronder afname van stress en vermindering van angst. Drie onderzoeken hadden een controlegroep waarbij gebruikelijke zorg werd gegeven. De gevonden onderzoeken liggen in lijn met onze PICO vraagstelling maar beantwoorden deze niet volledig. Met onderstaande elementen houden we rekening in onze aanbeveling naar de praktijk.
Het systematic review nam twee extra onderzoeken mee waarbij de gebruikelijke therapie bestond uit cognitieve gedragstherapie en één onderzoek dat alleen keek naar de uitkomst, reductie van PTSS (post traumatische stress stoornis). Bij twee onderzoeken (Springer et al., 2018; Dinapoli et al, 2019) was er sprake van onverdraaglijke angst of een angststoornis. De studie van Borji formuleerde geen angststoornis, de uitkomstmaat bestond echter uit vermindering van stress (Bordji et al., 2019). Ondanks niet naadloos aansluitend onderzoek zien we wel de noodzaak omdat bijna de helft van de patiënten met kanker twee jaar na de diagnose zowel angst- als depressieve klachten ervaart (IKNL, n.d.) In sommige gevallen kan kanker zich presenteren als een “traumatisch event” en zich ontwikkelen tot posttraumatische stress stoornis. Chan et al. (2017) toont aan dat één derde van de patiënten die aanvankelijk werden gediagnosticeerd met kanker, 4 jaar later nog aanhoudende of verergerde posttraumatische stress stoornis heeft. Dit kan zich uiten in symptomen van angst en stress. Daarom hebben we ervoor gekozen om deze studies wel mee te nemen.
(Indien gewenst is een uitgebreide resultaten tabel en beoordeling per artikel beschikbaar bij opvraging.)
In de studie van Carletto et al. (2019) blijkt dat EMDR significant effect heeft op verschillende variabelen, alleen de variabele angst zoals in onze PICO staat geeft geen significante verbetering ten aanzien van de controlegroep. In tegenstelling tot de studie van Sprinzer et al. (2018) die aantoont dat EMDR zorgt voor angstvermindering, in het eerste meetmoment met een gemiddelde van 17.50 met standaarddeviatie van 2.36 na het tweede meetmoment met een gemiddelde van 9,89 met standaarddeviatie 3,79 (p =0,00) met een grote effectgrote (Cohen’s d: 2,11, p =0.00). We stellen in onze PICO de vraag of angstbeleving vermindert. Pomeri (2021) associeerde dat door EMDR een significant lagere psychologische stress was (zelfs effectiever dan cognitieve gedragstherapie hetgeen wij niet hebben meegenomen in onze zoekvraag) (Pomeri, A. P., La Alvia, A., Carletto, S., et al., 2021). De vraag is of EMDR al moet worden ingezet omdat geen grote studies beschikbaar zijn over dit specifieke onderwerp. Ondanks de overwegende positieve uitkomsten is de bewijslast nog zeer summier en zeer heterogeen (bijv. aantal behandelsessies en populatie) en risk of bias hoog door zeer matige methodologische kwaliteit. Omdat deze interventie kostbaar en een intensieve behandeling is, is de vraag of met het huidige bewijs deze als interventie actief zou moeten worden uitgedragen door verpleegkundigen. Belangrijk is dat naast het verschil in populatie en de verschillende diagnoses, een aantal studies oncologische patiënten includeerden met een gestelde diagnose van PTSS en/of die vielen binnen een angstspectrum (in de DSM-5). Waarbij wij vooral zochten naar de oncologische patiënt zonder een al vastgestelde diagnose van angststoornis of PTSS. Het is belangrijk dat verpleegkundigen (en andere zorgverleners in het begeleidingsproces van iemand met de diagnose kanker) zich realiseren dat angst in het ziekenhuis aanwezig is en kan ontstaan door de diagnose en de behandeling. Op een later moment kan deze angst zich verder kan ontwikkelen tot PTSS of een angststoornis. Door dit vroegtijdig te signaleren en bespreekbaar te maken kan dit helpen in het onderkennen. De verpleegkundige kan een patiënt informeren over EMDR als dit aansluit bij de persoonlijke wens van de patiënt. Het is wenselijk om hierbij aan te geven dat overtuigende, volledig ondersteunende evidence (nog) ontbreekt. Dit is in lijn met de aanbeveling van de experts die vermindering van angstgevoel bij patiënten met kanker en therapie van EMDR in de praktijk terug zien. Zij noemen het een waardevolle aanvulling in een breed palet van behandelmogelijkheden waarbij adequate diagnosestelling van belang is.
Afhankelijk van de aard van de klachten, de voorgeschiedenis en de oorsprong van de klachten, lijkt EMDR ons een goede aanvulling op de al bestaande psychosociale zorg. Wat de experts aangeven is dat in sommige gevallen al met een sessie vooruitgang wordt geboekt. Dus op korte termijn kan er al resultaat worden geboekt. Wat natuurlijk heel fijn is gezien de wisselende levensverwachting. Dit kan veel verschil maken bij de angstklachten van een patiënt, waardoor de kwaliteit van leven wordt verbeterd. Het is alleen niet bij iedereen toepasbaar, als iemand bijvoorbeeld behoorlijk psychische belast is, is het niet wenselijk om dit allemaal op te rakelen als deze persoon midden in het ziekteproces zit.
Daarbij lijkt het ons ook waardevol (en dat horen we ook terug van de experts) om nare ervaringen in het ziekenhuis helpen te verwerken, bijvoorbeeld Intensive Care opname, chemotherapie. Vaak komt iemand met de diagnose kanker nog regelmatig terug in het ziekenhuis en door een nare ervaring kan dit elke keer weer stress en onrust oproepen, wat de kwaliteit van leven niet ten goede komt. Daarom lijkt het ons een goede aanvulling om bij een patiënt angst/stress klachten te verminderen. De diagnose, ziekteproces, onzekerheid kortom alles wat de ziekte kanker met zich mee kan brengen is zo ingrijpend. Dit kan heel veel met iemand doen. Angst en stress hebben een negatieve invloed op de kwaliteit van leven, daarom bevelen we deze therapie (mits goed geïndiceerd) aan.
De artikelen laten zien dat het geven van EMDR therapie een waardevolle aanvulling kan zijn voor de oncologische patiënt met angst na een gebeurtenis. De oncologische verpleegkundige kan sneller de verschijnselen herkennen en een consult aanvragen voor de medische psycholoog om te vragen of de patiënt hiervoor in aanmerking kan komen. Het is daarom van belang dat de verpleegkundigen op de hoogte zijn van de mogelijkheden van EMDR therapie en de oncologische patiënt kunnen verwijzen naar de sites om te laten oriënteren of dat de therapie voor hem/haar effect zou kunnen hebben. De patiënt heeft er baat bij als de verpleegkundigen de symptomen van angst eerder signaleren, het geven van EMDR therapie sneller kunnen laten aanbieden en dat de patiënt minder lang met de symptomen van angst hoeft rond te lopen. Kortom in onze EBP zoektocht kan EMDR een bijdrage leveren, maar de onderzoeken zijn kleinschalig en er is een gering aantal onderzoeken gedaan. Maar de eerste uitkomsten zijn (hoewel wisselend) positief zowel in de literatuur als bij de experts. Om de oncologische patiënt zo goed mogelijk bij te kunnen staan lijkt EMDR , zeker bij mensen met verminderde veerkracht, een waardevolle bijdrage te kunnen leveren bij het reduceren van angst en stress klachten.